Początki kontredansów

Sezon bali karnawałowych się rozpoczął ale ja odnoszę wrażenie, że dzisiejsze zabawy taneczne nijak się mają do zabaw z dawnieszych epok. Wtedy było prawdziwe szaleństwo, proszone wieczorki, uroczyste bale, płatne reduty, hulanki, teatry … słowem prawdziwe zabawy a nie namiastki tego co oferuje nam współczesny świat. 

***

Jednym z najbardziej popularnych tańców na balach w okresie od XVIII do drugiej połowy XIX wieku były kontredanse. Są to tańce z prostą melodią nawiązującą do okresu w którym była szczególnie popularna. Historia zapisu tych tańców sięga roku 1651 kiedy to John Playford, wydawca londyński wydał zbiór tańców pod tytułem The English Dancing Master. Należy jednak pamiętać, że tańce te były już tańczone o wiele wcześniej przed wydaniem owego zbioru. 

W.Hogarth, Bal z cyklu Wesołe Małżństwo, 1745, South London Art Gallery

Zbiory tańców Playforda były tak popularne, że ukazało się ich przeszło 17 wznowień, dodatkowo także stały się wzorem dla innych mistrzów tańca wydających swoje poradniki taneczne. Badacze uważają, że zbiory tańców w systemie Playforda ukazywały się do 1728 roku. Tak naprawdę dziś trudno to jest ocenić gdyż przez cały XVIII wiek ukazywały się podobne zbiory tańców kontredansowych oraz innych gatunków tanecznych, także w innych krajach gdzie stały się bardzo popularne jak Francja, Niemcy czy Polska. Sposób opisu kontredansów angielskich przyjął się w sumie we wszystkich publikacjach tanecznych, później przyjęte przez kulturę francuską i przerobione na potrzeby tańca barokowego. Na pierwszych stronach The English Dancing Master znajdują się wyjaśnienia notacji oraz kroków.

Double – to jest cztery kroki do przodu lub do tyłu, stopy złączone razem. Single – to są dwa kroki, stopy złączone razem. Set and turne single – oznacza krok do boku w lewo i w prawo oraz obrót. 

The English Dancing Master, 1651

Tytuły tańców bywają jednak zaskakujące i dziś nie do końca są dla współczesnych zrozumiałe. Dotyczyć mogły popularnych melodii jak wspomniana w pierwszym poście melodia do kolędy Drive Cold the Winter Away czy znanych postaci jak Prince Rupert March (na cześc księcia Ruperta Reńskiego 1619 – 1682, znanego wodza i zasłuzonego bohatera angielskiego), Kemps Jegg (popularna melodia (jig) nawiązująca do szekspirowskiego aktora komediowego Willa Kempa, który zasłynął zakładem, że w ciągu 9 dni, w drodze z Londynu do Norwich (132 km) bez przerwy będzie tańczył moreskę. Miało to miejsce w 1580 roku i oczywiście zakład wygrał) czy nazwy miast jak Newcastle czy Bath, lub imiona postaci mitologicznych jak Daphne. Tytuły te są ciekawymi ilustracjami ówczesnego świata i widać też jak głęboko są zakorzenione w obyczajowości angielskiej.

Francja, która od końca XVII wieku stała się stolicą mody nie tylko w kwestii ubiorów ale także obyczajów i etykiety, miała także zasługi w popularyzacji kontredansów. Zresztą do końca nie jest wiadome skąd wzięła się nazwa dla tych tańców. Z jednej strony uważa się, że jest to nazwa na tańce wiejskie (country dances) ale są też tacy co uważają, że oznacza to też specyficzny układ taneczny na zasadzie przeciwieństwa ( tańczący stoją naprzeciwko siebie i wykonują różne figury) i oznacza to „contrary dances”.  

Francuskie „contredances” pojawiły się za sprawą Andre Lorina, nauczyciela tańca i tancerza pracującego na dworze Ludwika XIV.* Lorin wybrał się do Anglii i przebywając tam na dworze królewskim zetknął się z angielskimi kontredansami ( wniosek, że były także popularne wśród arystokracji) i przywiózł je do Francji. Skutkiem jego obserwacji i nauki, były dwa manuskrypty poświęcone tym tańcom: Livre decontredance présenté au roy (ok. 1685) i Livre de la contredance du Roy (1688). W  pierwszej książce autor zawarł 16 opisów tańców w głownej mierze opartej na kontredansach. Jest to manuskrypt dedykowany królowi Ludwikowi XIV na pierwszych stronach widnieje przedmowa autora oraz wyjaśnienia co do techniki tańczenia oraz wyjaśnienia dotyczące czytania notacji. ** Każdy taniec jest dedykowany ważnej osobie z otoczenia króla. Taniec pierwszy Christ Church belles lescloches de l’Eglise de Jesus  Christ, jest dedykowany samemu królowi. Valentine S. Day także dedykowany królowi a z kolei kontredans Excusez moi, Pani de Maintenon. Jednak pojawia się dość duża różnica w samej technice tańczenia kontredansów francuskich, Lorin „przerobił” bowiem kroki na technikę tańca barokowego, taką jaka już wykonywało się w tamtym okresie. Jaśniej i dokładniej wyjaśnia to w swoim drugim manuskrypcie z 1688 roku. Podaje tam jak należy je tańczyć oraz na podstawie kontredansu Belles Les Cloches ou Les Carillon, dokładnie krok po kroku, figura po figurze pokazuje na ilustracjach jak należy go wykonywać. 

A. Lorin, Les Carillon, 1688, BNF

Od tamtego czasu kontredanse rozdzielają się na francuskie tańczone w manierze tańca barokowego, zapisywanego w systemie notacji Feuilleta, używanego aż do początków XIX wieku oraz na te tańczone w stylu angielskim (wiejskim) w uproszczonej formie.

Dziś kontredanse są w Anglii uznawane za dziedzictwo kulturowe, można się ich nauczyć na uniwersytetach, grupach tanecznych dla dzieci czy dorosłych. Popularność tych tańców wzrasta także dzięki filmom kostiumowym nie mniej należy jednak uważać bo tańce w filmach historycznych nie są tym samym jakimi były w czasach kiedy je tańczono.

* W 1661 roku Ludwik XIV powołał Akademię Tańca ( Academie Royale de Dance)

** Najbardziej znaną jest notacja Feuilleta opracowana i wydana w 1700 roku ale przed tą datą także inni choreografowie Akademii Tańca próbowali stworzyć notacje taneczne, Andre Lorin stosuje podobną do notacji Feuilleta na 20 lat przed ukształtowaniem się i popularnością systemu Feuilleta.