Rewolucjoniści i ikony cz. I

Dzisiejszy post jest pierwszą częścią  opowieści o  postaciach które przysłużyły się rozwojowi tańca w XVIII wieku. Pierwszą zawodową tancerką francuską była Marie Therese Subligny (1666 – 1735) o której wspominałam już w poprzednim poście.  Marie – Therese była córką pisarza i adwokata Adrien-Thomas Perdou de Subligny. W 1688 roku dołączyła do grona tancerzy i tancerek Królewskiej Akademii Tańca i od tego czasu stała się pierwszą primabaleriną francuskiej sceny teatralnej. Partnerowała tancerzowi i choreografowi Claude Ballon (1671–1744), występowała w operach Lullyego, Campry, Destoucha i Jeana Rebela. Dla niej tworzył choreografie Louis Pecour a drukiem ogłosił znany już Raul Augier Feuillet. 

W 1700 roku wystąpiła w Londynie. Była niskiego wzrostu, miała duże oczy i blond włosy, małą talię. Ogromny wdzięk i gracja przyciągały jej wielbicieli na spektakle. Miała perfekcyjną technikę (posiadała naturalną giętkość oraz wykręcenie stóp na zewnątrz – les pieds en dedans ). 

Panna Subligny a stroju antycznym, BNF

Za czasów panny Subligny stroje były ciężkie i nie wygodne, długie treny włóczyły się po scenie i trzeba było umieć poruszać się pomiędzy fałdami ciężkiego materiału. Gorsety tancerek stanowiły także staniki ich sukien, to znaczy, że nie zakładały na siebie gorsetu i później sukni tylko fiszbiny bywały już wszywane w stanik sukni. Gorsety tancerek znacznie się różniły od tych noszonych na co dzień.

 To było jedyne ułatwienie w tej sytuacji. Rzadko noszono fortugał, zazwyczaj sztywność spódnicy nadawały halki. 

La Dance, 1698

Ponieważ opera i balet czasów Ludwika XIV zainteresowane były antycznymi tragediami, stroje artystów miały naśladować te czasy. Zarówno męski jak i kobiecy strój składał się z gorsetu i spódniczki dla mężczyzn (widać to na przykładzie stroju dla Ludwika XIV) oraz podobnego stroju dla kobiet. Kobiecy strój wyróżniał jednak trochę inny w kroju gorset oraz długa spódnica (zależna od mody). Gorset z kolei miał dość specyficzny krój bo zaczynał się pod biustem i wydłużał się z przodu w charakterystyczny szpic. Taki gorset zakładano na delikatne białe, kremowo –złote koszule, często dekorowane biżuterią. Na ilustracjach prezentujących pannę Subligny można zauważyć, że nosi ona przezroczystą (?!) koszulę a gorset zaczyna się tuz pod biustem, który został wyeksponowany. 

Strój Ludwika XIV w stylu antycznym

Czy tancerki wtedy na scenie nosiły przezroczyste koszule i czy owe „antyczne „ gorsety były szyte osobno czy stanowiły jeden cały strój dziś jest trudno stwierdzić. Nie zachował się bowiem żaden teatralny kostium z końca XVII wieku aby móc to ocenić.  Nie mniej takie gorsety także ubierały arystokratki chcące przedstawić się jako antyczne damy na portretach. 

J.Egmont, Portret Ludwiki Marii Gonzagi, 1645, MNW

N. Lagrilliere, Marie Louise Élisabeth d'Orléans, jako Flora, 1712, Rijkmuseum

N.Lagrilliere, Portret Marguerite de Sève, 1729

Nie mniej wydaje się ciekawym skąd pojawiły się takie pomysły na przedstawienie antycznego stroju. Być może jest to kontynuacja sięgająca renesansu i ówczesnej fascynacji antykiem. Zachowały się bowiem szkice kostiumów do dworskich masek Inigo Jonesa czy Bernarda Buontalentiego. Scenografię do przedstawień teatralnych we Włoszech tworzył także Leonardo da Vinci ale to już zupełnie inna historia na inny post. 

Inigo Jones, szkic kostiumu do maski Oberon the Faery Prince

Miniatura kobiety w stroju do maski być może projektu I. Jonesa

B.Buontalenti, szkice kostiumów do interimedii La Pellegrina,1592

XVIII wieczne podręczniki tańca we Francji i w Anglii

źródło/source

XVIII wiek dla badacza i praktyka tanecznego to niewyobrażalna kopalnia wiedzy na temat notacji jak i techniki tanecznej. Wybrałam tym razem podręczniki francuskie i angielskie bo to one w znacznej mierze wpłynęły na kształt ich wydawania oraz ze względu na ich dużą popularność. 

R.A.Feuillet, notacja Pas de Bouree znanego tez jako Fleurets (podstawowy krok poloneza)

Jednym ze sztandarowych dzieł jakie pojawiły się na początku XVIII wieku jest już wspomniana księga zapisu notacji Raula Augiera Feuilleta (1660 – 1710), od którego notację przyjęło się nazywać jego nazwiskiem. Jest autorem podręcznika  Chorégraphie, ou L'art de décrire la dance  (Choreografia czyli sztuka opisania tańca). Podręcznik wydano w 1700 roku i od razu zyskał ogromną popularność. Autor zamieścił w nim instrukcje dla nauczycieli i tancerzy. Wyjaśnił na czym polegają postawy tańca barokowego w tym wskazuje położenie stóp i rąk w kodyfikacji tanecznej. Opisuje 6 podstawowych kierunków ciała jak: plié,  relevé, sauté, cabriolé, tombé i glissé. Pokazuje zmiany kierunku ruchu, kombinacje kroków oraz ich łączenie z czego potem powstaje cały układ taneczny. Feuillet wydał jeszcze kilka innych publikacji dotyczących już przede wszystkim samych tańców, był przecież znakomitym choreografem. Jego tańce pojawiały się na ówczesnych balach i fetach, wykorzystywane były do przedstawień baletowych i operowych. Często notacje przedstawiają choreografie tańczone przez takich znanych tancerzy jak Marie-Thérèse Subligny, Claude Ballon i  Michel Blondy. 

Panna Subligny tańcząca w Operze ok 1690 V&A Musuem

Były to wydania cykliczne jak Recueil de danses, composées par M. Feuillet , które ukazywały się w latach 1700 – 1709 oraz P^r recueil de danses de bal pour l'année 1703 (wydany w 1702), także ukazywały się aż do śmierci jego autora. Ostatni tytuł to właśnie propozycje taneczne (choreografie z notacją) proponowane na następny rok. Ten sposób wydawania nowości tanecznych przyjął się i był popularny aż do końca XIX wieku.

 

P. Rameau, opis figury Z do menueta, 1725

 Z kolei Pierre Rameau (1674 – 1748) także francuski tancerz który zasłynął jako nauczyciel tańca na 

dworze hiszpańskim. Był nauczycielem Elżbiety Farnese (1692 – 1766), królowej hiszpańskiej i był autorem już wymienionej wyżej publikacji oraz drugiej Abbregé de la Nouvelle Methode wydanej w 1728 roku, która była wykładnią na temat notacji Beauchamp – Feuillet oraz zawierała kilka choreografii samego Louisa Pecoura (nadworngeo mistrza tańca na francuskim dworze Ludwika XIV). 

Notacja "The Britannia" Mr. Issac

Bardzo szybko podręcznik dotyczący notacji i techniki tanecznej doczekał się różnych tłumaczeń. W Anglii 1706 roku John Weaver wydał Orchesography. Or the Art ofDancing. Johna Weavera uważa się za „angielskiego prekursora” tańca barokowego w Anglii. Oprócz wydania tłumaczonego na angielski dzieła Feuilleta, wydał także  dwie inne ksiązki A Small Treatise of Time and Cadence in Dancing oraz A collection of ball-dances performed at court. Obie ukazały się w 1706 roku.

W 1711 roku ukazuje się podręcznik Edwarda Pembertona An essay for the further improvement of dancing, która napisana została z myślą o szkole dla dziewcząt (młodych panien), gdzie Pemberton był nauczycielem. Opisał w nich choreografie takich mistrzów jak Thomas Caverley, Anthony l'Abbee czy Louis Pecour. Zawiera więc opisy angielskich kontredansów modnych i obowiązkowych menuetów. Do czołówki angielskich mistrzów tańca należy także tajemniczy Mr Issac (1640 – 1720) prawdopodobnie pracował na dworze Stuartów, jego choreografie popularyzował Pemberton  i Weaver (Acollection of ball-dances perform'd at court, 1706). Komponował tańce cieszące się popularnością zarówno na królewskim dworze jak i również wśród mieszczan, był autorem także kilku kontredansów. Być może znany dziś Mr Isaac Magott, to jest też jego autorstwa. 

Notacje z dzieła E. Pembertona

Innym angielskim autorem który tłumaczył Feuilleta był John Essex. Wydał on kilka pozycji jak For the Further Improvement of Dancing(1710) która była tłumaczeniem Recueil de contredances Feuilleta. Jest także znany z wydania tłumaczenia innego autora francuskiego Pierre Rameau Le maître à danser (1725) jako The Dancing-Master, or, TheArt of Dancing Explained i wydaną w 1728 roku.

Warto jeszcze wspomnieć o Kellomie Tomlinsonie (1690 – 1753?) i jego publikacji TheArt  of Dancing, explained by reading and figures. Jej wydanie dopiero po 1735 roku ( autor ukończył ją w 1725 roku) było nowością gdyż w książce umieszono ryciny z figurami tancerzy wykonującymi dane kroki zapisane notacją na parkiecie. Daje to przestrzenny wgląd w jaki sposób notacja była odczytywana nie mówiąc o tym jak wyglądać mogły  lekcje tańca.

Kellom Tomlinson i jego przestrzenne ilustracje, choreografia menueta

Podręczniki wyjaśniające notację Feuilleta, technikę taneczną oraz opisy tańców rozpowszechniły się na całą Europę, były wydawane zarówno we Włoszech jak i w Hiszpanii czy Portugalii. Ukazywały się także w Niemczech. Tłumaczenia notacji na język niemiecki podjął się Gottfried Taubert , bliski mojemu sercu mistrz tańca, który przez 13 lat mieszkał i pracował w Gdańsku. Tu też rozpoczął pisanie swojego traktatu tanecznego, opisując w nim także polskie tańce. Praca Tauberta Rechtschaffener Tantzmeister wydana w 1717 roku w Lipsku  stanowi zatem także część dziejów polskiego tańca barokowego, który raczej nie pozostawił po sobie zbyt wiele śladów do naszych czasów. 

 Na zakończenie tego postu prezentuję cały zapis tańca l'Allemande Louisa Pecoura z 1702, na notacji pojawiają się postacie Pana i Pani pokazujące jak należy trzymać ręce w tym tańcu. 

L. Pecour l'Allemande, 1702 ( czytamy strony od prawej dół do lewej)