Taniec "noble danse" a etykieta w osiemnastym wieku.

J. Raunacher, Para w stylu galant w ogrodzie, 1763, Pałac Eggenberg, Graz 

W XVIII wieku taniec był określany jako la belle danse czy danse noble nie nazywano go jako taniec barokowy bo pojęcie to jeszcze nie istniało. Tak samo jak i w praktyce taniec tego okresu często "wspomagany" jest baletem klasycznym w stylu Waganowej, który także ma się nijak do techniki tańca la belle danse.
Taniec w XVII i XVIII wieku był ściśle powiązany z etykietą. Te dwie dziedziny zostały także powiązane ze sobą przy pomocy nauki. Praktyka taneczna jest w sumie znana natomiast teoria,  jaka powstawała na temat tańca barokowego rzadko jest wspominana. Dlatego też poświęcę kilka postów na to zagadnienie.

Jednym z teoretyków tańca na początku XVIII wieku był oczywiście Gottfried Taubert, ale nie tylko on. Taniec la belle danse narodził się we Francji, na dworze Ludwika XIV, który sam był znakomitym tancerzem i taniec jako sztukę propagandy i kultury wysokiej, dworskiej bardzo cenił. Oczywiście należy przypomnieć, że taniec dworski późnego renesansu i wczesnego baroku pojawił się we Francji za sprawą włoskich mistrzów tańca.

Pod koniec XVII wieku Francja była zatem stolicą kultury tanecznej, promowała także wzorce zachowania, jakie pojawiły się z czasem na wersalskim dworze. Szybko także ta kultura zaczęła rozprzestrzeniać się na inne kraje. Zaczęto wydawać podręczniki, rozprawy i prace naukowe dotyczące tańca jak i etykiety. I chyba w Niemczech było to najbardziej widoczne. Tam też powstała nauka o systemie etykiety zarówno pod względem kulturowym, obyczajowym jak i filozoficznym i politycznym znana pod nazwą ceremoniel wissenschaft.  

Prekursorem tej nauki był Johann von Besser (1654 - 1729). Urodzony we Fromborku (Frauenburg), studiował w Królewcu a póżniej w Lipsku od 1690 był mistrzem ceremonii na dworze pruskim, był także prawnikiem pisarzem, dramaturgiem i poetą. Domniemany autor dzieła Ceremoniale Brandenburgicum, wydanym we Fryburgu w 1700 roku. Besser w tym dziele także wspomina o ceremoniale dworskim w Polsce.

J.B. von Rohr, Ceremoniel Wissenschaft, 1733

Jednym z głównych reprezentantów tego kierunku był Julius Bernhard von Rohr (1688 - 1742). Jego główne dzieło Einleitung zur Ceremoniel-Wissenschafft Der Privat-Personen, wydane w Berlinie w 1728 - poświęcone funkcjonowaniu szlachty na dworze w następnym dziele z 1733 roku Einleitung zur Ceremoniel-Wissenschafft der großen Herren także wydanym w Berlinie - poświęca już ceremoniałowi poszczególnych dworów książat i monarchów. 

Z kolei Johann Friedrich Wilhem von Winterfeld w swojej pracy Teutsche und Ceremonial - Politica) wydanej we Frankfurcie i Lipsku w 1700 roku łączy już ceremoniał dworski z polityką opisywanego dworu.  

Pomimo dużego zainteresowania ceremoniałem dworskim nauka ta nie była popularna jako dyscyplina naukowa stosowana na uniwersytetach niemieckich, ograniczała się raczej do opisu ceremoniału i jego porównywań z innymi dworami w Europie. Była to dyscypilina nawiązująca do filozofii w duchu Christiana Leibniza, który wiedzę o człowieku uzsadniał poznaniu jego środowiska i otoczenia w jakim się wychowywał.
Zarówno von Besser jak i von Rohr w swoich pracach zwracali uwagę na ubiory, modę, taniec oraz odpowiednią konwersację. 

J. Ch. Barth, Die Galante Ethica ..., 1748

W swojej pracy Gottfried Taubert temu zagadnieniu poświęcił kilka rozdziałów. Określa on etykietę słowem Sitten - Lehre oraz jako Etice (etyka). Sitten - Lehre odnosiło się do poczucia moralności oraz szlachetności charakteru.  Zagadnienia te wchodzą w część teoretyczną, która była istotną nauką dla każdego.

Taniec zatem dziełił się na dwie podstawowe części taniec prozaiczny (Prosaichen Tanz) i taniec poetyczny (Poetic Tanz). Taniec prozaiczny zawierał podstawy bez, których nie dało się tańczyć czyli: chodzenie, stanie, ukłony, ubiór i etykieta. Były to czynności, które nie wymagały akopaniamentu muzycznego i stanowiły ogólne podstawy życia codziennego. Należały one do wymogów eleganckiego, szlachetnego i moralnego mężczyzny i kobiety, których określano wtedy słowem homme de qualite, galant, galanterie. Taniec poetyczny z kolei dzielił się na 3 części: theoria (teoria), praxis (praktyka), descriptio (notacja). Do niego zalicza się zarówno, taniec dworski, rytualny (menuet), taniec towarzyski (kontredanse) czy tańce teatralne (sarabanda).

D. Chodowiecki, Der Tanz, 1778

Etykieta (Sitten - Lehre), była podstawową umiejętnością jeśli chciało się być akceptowanym przez dane środowisko. Taubert nazywa je complimens co, tłumaczy jako zbiór idei dotyczących zachowania się związanych z kulturą sztuki dworskiej rozwijającej się w dużych miastach i w środowiskach arystokratycznych.

Taubertiada w Lipsku, 2017

W tym roku było to jedno z ważniejszych wydarzeń naukowych związanych z tańcem dawnym. Działalnością Gottfrieda Tauberta zajmuję się od dawna i wszystko co dotyczy tej osoby, jest dla mnie bardzo ważne. Na początek kilka słów o samym bohaterze konferencji. Gottfried Taubert był niemieckim nauczycielem tańca i wszechstronnym pedagogiem, urodzony w Ronnenburgu, był studentem Uniwersytetu w Lipsku na wydziale prawa. W 1702 roku wyjeżdża do Gdańska, gdzie zasłynął jako nauczyciel tańca i etykiety dworskiej, której w Gdańsku ówczesnie nikt nie uczył. W Gdańsku mieszkał i pracował do 1715 roku, kiedy wrócił do Lipska, aby później zostac zatrudnionym na dworze Anhalt - Zerbst w Zerbst. Prawdopodobnie tam też był nauczycielem tańca młodej Sophie Friederike Auguste zu Anhalt - Zerbst - Dornburg znanej lepiej jako Katarzyna II.

G. Taubert, Rechstaffener Tanzmeister, 1717, Leipzig

W 1717 roku Taubert wydaje swoje epokowe dzieło poświęcone tańcowi Rechstaffener Tanzmeister. Dzieło to podzielone na 3 księgi zawiera historię tańca, opis techniki tanecznej stylu Belle Danse porady jak należy organizowac bale i przyjęcia, jak należy się zachowywac podczas wesela itp. Dla mnie jako badacza osiemanstowiecznego Gdańska jest to dzieło niezwykle cenne ze względu na informacje podawane przez autora dotyczące obyczajowości Gdańszczan z początku XVIII wieku. Zarys jego pracy powstał w Gdańsku na potrzeby swoich uczniów i także zainteresowanych tym klientów.

W 2012 Rechstaffener Tanzmeister został przetłumaczony na język angielski przez muzykologa prof. Tildena Russella i dzięki temu zrozumienie tekstu staje się dla czytelnika łatwiejsze. Niestety nie wszytsko jest takie proste, jakby się to mogło wydawac. Nadal bardzo mało wiadomo o samym życiu prywatnym Tauberta np. dlaczego wybrał Gdańsk, który w tym czasie nie był spokojnym miastem ze względu na wojnę północną.

Zespół lalek przedstawiających muzykantów dworskich w Armstadt w kolekcji księżnej Augusty Doroty, Bach Museum

Jakie wieści przyniosła konferencja? Przedewszystkim było to spotkanie tancerzy, badaczy tańca nie tylko barokowego, ale ogólnie osób dla których tego typu tematy są bliskie. Konferencja odbyła się w Lipsku w mieście gdzie Taubert mieszkał i gdzie rozpoczynał swoją karierę zawodową.  Miejscem konferencji było Museum Instrumentów Dawnych  znajdujące się w budynku Museum Grassi.

Grassi Museum, Leipzig

Jednym znajważniejszych wystąpień był referat prof. Tatiany Shabaliny z Moskwy, która odkryła rękopis Tauberta z czasów jego pracy w Zerbst oraz jeden z egzemplarzy jego pracy wydanej w Kopenhadze. Pokazuje to jak ważna była to praca dla autora i pomimo jej publikacji w 1717 roku sam autor nadal robił do niej poprawki i uzupełnienia.

Skrzypce tzw. pochette używane przez nauczycieli tańca a także czasami w orkiestrach, Muzeum Instrumentów, Leipzig

Ciekawym wystąpieniem był referat Mojcy Gal z Bazylei, która przedstawiła w jaki
sposób umiejetności tańca, gry na instrumencie i śpiewu łączyli ówcześni nauczyciele tańca. Dzisiaj niestety wynikają z tego nieporozumienia między muzykami a tancerzami wtedy, umiejetności te łaczyły się w całośc.

Fascynującym dla mnie okazał się wykład Mickaela Bouffarda - badacza, (który jest historykiem sztuki a także tancerzem) który przedsatwił jak wyglądała etykieta gestu tzw civilite  proponowana przez Tauberta w jego dziele. Ten sam badacz jest autorem znakomitej pracy doktorskiej, w której przeanalizował na portretach gesty i zarazem formę etykiety w okresie od 1650 do 1800 roku.

J.B.A. Raunacher, Dekoracje ścienne w sali balowej pałacu Eggenberg w Graz, 1757 - 1761

Dosłownie każdy wykład był dla mnie "odkryciem" coraz to nowych faktów z historii tańca oraz osób zajmujących się tańcem w tamtym czasie. Dostarczyły mi one wielu przemyśleń jak również inspiracji do dalszej pracy naukowej. Muszę jeszcze dodac, że pierwsza odsłona tej konferencji miała miejsce w Paryżu i miała charakter praktyczny polegający na próbie odtworzenia choreografii zapisanych w Rechstaffener Tanzmeister.

Mój wykład poświęciłam ubiorowi i etykiecie w pracy Tauberta - prezentowałam częśc mojej pracy doktorskiej a wszystkie wykłady ukażą się w pokonferencyjnej publikacji zaplanowanej na 2019 rok. Na zakończenie z tego miejsca jeszcze raz dziekuje organizatorom za zaproszenie jak i za zorganizowanie naszego spotkania. Mam nadzieję, że nie jest ono ostatnie. Dziękuję!