S.M.D. Gdynia 2015: Menuet – najbardziej doskonała forma tańca. Cz. 1

Strona tytułowa Analizy piękna, ilustracja przedstawia linię serpentynową, w menuecie tańczona jako literę S

Minuet (ang.), menuet (fr.)

Tak określa menuet William Hoggart w swojej Analizie piękna (1753): 

Znawcy tańca są zgodni, że menuet jest najbardziej doskonała jego formą. Słyszałem kiedyś opinię słynnego mistrza , który przyznał, że menuetowi poświęcił całe życie, niezmordowanie studiując jego piękno, tylko po to by powtórzyć za Sokratesem, że na interesujący go temat nic nie wie. […] Nie ulega wątpliwości, że menuet stanowi piękną kompozycję ruchową, ponieważ składa się z tak wielu różnorodnych figur opartych na linii serpentynowej, ile tylko da się razem zgromadzić, nie niszcząc ich odrębności. Zwyczajny faliście wznoszący się i opadający ruch człowieka podążającego gdzieś zwykłym krokiem (ruch taki można łatwo zaobserwować na przykładzie falistej linii, która powstaje na ścianie, kiedy głowa przechodnia oświetlona promieniami popołudniowego słońca rzuca na nią cień) zostaje tańcu za sprawą kroków menueta zwielokrotniony w pokaźną ilość falowania, które tak obmyślono, by ludzkie ciało w tańcu stopniowo się nieco unosiło Si e nieco wyżej niż w normalnym chodzie, a nastepnie w ten sam delikatnie sposób obniżało. Również zarys kroków menueta składa się z linii serpentynowej, co pokazano na ryc. 122 choć oczywiście ich forma może się nie co zmieniać zgodnie z nowymi modami. (…) Inne piękne składniki tego tańca to skręty głowy, obroty tułowia podczas mijania się partnerów, a także delikatne ukłony oraz podawanie dłoni w sposób opisany powyżej. Wszystko to razem powoduje, że nie sposób wyobrazić sobie większej różnorodności ruchów opartych na linii serpentynowej, które dodatkowo współgrają z tempem muzyki.*

 

Ilustracje do Analizy piękna Williama Hoggartha, w lewym górnym rogu ryc. 122 i 123 przedstawiająca linie tańca

Taniec ten odegrał dużą rolę w XVIII wieku. 

Był ściśle powiązany z rytuałem dworskim, pojawiał się na scenie teatralnej jak i w domach mieszczańskich. Jak większość tańców XVIII wieczny wywodzi się z tańców ludowych. M. Praetorius  w Terpsihore (1612) podaje, że menuet jest pochodną tańca (pod względem struktury muzycznej i choreograficznej) o nazwie Branle de Poictou, Branle a Mener de Poictu  - tę samą opinie podaje także Pierre Rameau w Le maitre a Dancer (1725). 

Charles Eisen, Taniec podczas balu, 1740, ołowek i tusz, akwarela,  Ashmolean Museum, Oxford, England.

 

Faktem jest, że był to ulubiony taniec Ludwika XIV, który sam był znakomitym tancerzem. Taniec ten na dworach występował jako a deux czyli był tańczony w parze. Brak znajomości menueta wykluczało bycie wśród arystokracji oraz na dworach królewskich a co za tym szło wykluczało z towarzystwa i braku robienia kariery. Menuet więc stał się swoistym rytuałem, który dopuszczał do wąskiego grona wybranych, którzy mogli przebywać i kontaktować się z dworem królewskim. Reguła ta nie dotyczyła tylko Francji ale także wszystkie ówczesne kraje (dwory) europejskie.

Najstarszym źródłem informującym o zasadach, technikach i stylach wykonywania menueta znajdziemy w Rechstaffener Tantzmeister Gottfrieda Tauberta wydanym w 1717 roku w Lipsku. Wiadomo jednak, że autor zaczął pisać podręcznik już ok. roku 1703 ( pierwotna wersja podręcznika ukazała się w 1705) czyli rok po przybyciu do Gdańska więc jego wersje prawdopodobnie "zachaczają " jeszcze o koniec XVIII wieku jeśli chodzi o styl tańczenia menueta. Drugim ważnym dziełem jest podręcznik Pierra Rameau - francuskiego mistrza tańca, zatrudnionego na dworze hiszpańskim, który był nauczycielem Elżbiety Farnese, późniejszej królowej Hiszpanii (1714 -1724). Rameau jest autorem dwóch podręczników tańca - Le Maitre a Danser wydanym z 1725 roku i w którym to opisuje jak należy prawidłowo i z zachowaniem etykiety tańczyć menueta. Dodatkowo autor podaje szczegółowy opis swoistego rytuału dworskiego jakim było tańczenie menueta na francuskim dworze w obecności Króla Słońce. 

Gottfried Taubert podaje z kolei , że menuet wywodzi się od couranta i że „jest jego córką” (1717). W XVIII wieku prawie każdy szanujący się mistrz tańca nauczał i drukował nowe choreografie menueta. W Gdańsku uczył go Taubert od chwili przybycia do miasta w 1702 a drukuje opis i choreografię w Rechstaffener Tantzmeister w 1717roku. We Francji uczyli go tacy mistrzowie jak Pecour, Beauchamp, Rameau a choreografie drukował Feuillet. W Anglii byłi to Edmund Pemberton, Kellom Tomlinson, Mr, Isaac i inni.  

Kellom Tomlinson, Art of Dancing (Sztuka Tańca), 1735

Podstawowy menuet a la court  (menuet ordinaire) składał się z prezentacji, litery Z (tańczonej tradycyjnie) lub późniejszej S – wymyślonej przez Pecoura, Taubert jednakże  radzi zatańczenie cyfry 2 jako najbardziej idealnej figury zbliżonej do serpentyny, prezentacji prawej ręki, prezentacji lewej ręki, prezentacji obu rąk i zakończenia. 

Podstawowym krokiem menueta jest pas de menuet (a deux mouvement) i ten typ kroku menueta jest najlepszym do tańca jak radzi mistrz z Gdańska. Ten sam nauczyciel informuje czytelników o 4 istniejących rodzajach kroków menueta:

•  Pas de menuet un seul mouvement
•  Pas de menuet en fleuret
•  Pas de menuet a deux movement
• Pas de menuet a trois mouvement

Krok menueta składał się wg. Tauberta z 4 kroków, które mogą być tańczone w różnych kierunkach : do przodu, do tyłu i do boku (w prawo i  w lewo). Mistrz podaje różne 4 sposoby tańczenia menueta (są to kroki mieszane), i różni nauczyciele M. Letemps, M. Bonin -  stosowali różne style w tańczeniu menueta.Menuet tworzony dla teatru mógł zawierać także inne kroki jak: jete, contretemps itp. 

Kellom Tomlinson, Art of Dancing (Sztuka Tańca), 1735

Menuet pojawił się także w kontredansach – tańcach pochodzących z Anglii, które były niezwykle popularne w domach mieszczańskich ale także pojawiały się na dworach (we Francji). Były żywe, skoczne i oraz w wolniejszym tempie, posiadały proste reguły i zasady i każdy mógł się ich szybko nauczyć. W swoich nazwach kontredanse wskazują na inspirację daną postacią np. Subligny’s Minuet (menuet Subligny na cześć tancerki Marie Therese du Subligny, która tańczyła go w Anglii na pocz. XVIII w.). 

* William Hoggart, Analiza Piękna, Gdańsk, 2008, s, 197 -198; William Hoggarth chciał przede wszystkim zajmować się malarstwem teatralnym skutkiem czego są jego zainteresowania obejmujące grę aktorską, ruch sceniczny i sam taniec. Jego spostrzeżenia na temat tańca, ruchu i gestu (fizycznego) są bardzo interesujące i pozwalają na głębsze przebadanie czym tak naprawdę charakteryzował się styl tańca w owym czasie.