Marie Sallé i La Barberina

Dziś kolejna porcja działalności dwóch tancerek doby baroku.

 Marie Sallé (1707–1756) rozpoczynała swoją karierę razem z La Camargo u słynnej Françoise Prevost i choreografa i tancerza Claude Ballon’a . (Od niego też wzięty został termin baletowy  ballon). Naukę zaczęła wcześnie i zadebiutowała w 1718 roku w przedstawieniu La Princesse Carisme.  W 1721 roku po raz pierwszy wystąpiła na scenie Opery Paryskiej. 

Marie Salle

Camargo słynęła ze swojej techniki a Sallé z kolei była wybiną aktorką. Wcieliła się w rolę męską występując w balecie Les Caractères de la Danse, razem z La Camargo. Zazdrość innych wpływowych tancerek w tym Prevost powodowały, że nie mogła rozwinąć się zawodowo w pełni. W 1725 roku z pomocą Johna Richa, Sallé wyjeżdża na występy do Londynu. Występowała w londyńskim teatrze Lincoln's Inn Fields Theatre gdzie odnosiła duże sukcesy. Występowała tam w tańcach pantomimicznych w  operze Rinaldo Haendla. W 1732 roku dostaje angaż do Covent Garden gdzie z sukcesami tańczy choreografie do różnych oper w tym w prologu Terpsichore w przerobionej operze Il Pastor fido Haendla.* Stworzyła balet Pigmalion, gdzie wystąpiła w roli Galatei. Sallé ubrana była w strój nawiązujący do strojów antycznej Grecji, miała więc rozpuszczone włosy luźno opadające na ramiona, lekki gorset (zapewne krótki albo pół – fiszbinowy). Nosiła grecką tunikę z muślinowej tkaniny założoną na lekką bawełnianą halkę a na nogach miała baletki w rzymskim stylu. Wszystko to miało sprawiać jak najwierniejsze odtworzenie greckiej epoki. 

Mademoiselle Marie Salle as the French Terpsichore, engraved by Petit

 

Marie Salle, portret XIX wieczny z wczesniejszej ilustracji do baletu Ariodante Haendla

Jej niesamowity sukces w Londynie i sława przyniosły zaproszenie na francuski dwór gdzie tańczyła dla króla i królowej ( Marii Leszczyńskiej). Na emeryturę przeszła w 1740 roku.

Marie Sallé w historii tańca jest uważana za reformatorkę tańca i kostiumu scenicznego. Jej taniec zawierał dużo elementów aktorskich w przeciwieństwie do La Camargo z którą trochę rywalizowała. Jako choreografka łączyła muzykę, kostiumy i taniec jako integralną część  przedstawienia baletowego i teatralnego. Sięgała po tematy antyczne, które stały się bardzo popularne zwłaszcza w operach Haendla.  Twierdziła, że kostium powinien odzwierciedlać realizm  granej postaci a nie ukazywać piękno tancerki czy tancerza. Dało to większa swobodę w kostiumie scenicznym, który przedtem  posiadał wymogi zwykłego ubioru co było bardzo niewygodne. Tak samo jak Camargo zamieniła ciężką suknię na szytą z lekkich powiewnych materiałów. Odrzuciła panier oraz ciężkie fiszbinowe gorsety zastępując je halkami i gorsetami pół - fiszbinowymi.

Jej pracę reformatorską będzie później  Jean Georges Noverre.

Quentin de la Tour, Marie Salle, 1741

*Il pastor fido to opera napisana przez George Frideric Handel. Po raz pierwszy napisał ja w 1712 roku a 1734 dokonał kompozytor przeróbek i ponownie wystawił w 1734. Dodany został prolog z udziałem Terpsychory, którą to właśnie tańczyła Marie Sallé. 

 

Antoine Pesne, La Barbarina, 1750

Barbara Campanini  (1721 – 1799) zwana La Barberina, była z kolei Włoszką. Urodzona w Parmie, zmarła w Barszowie, dziś nie istniejącej już posiadłości  i wsi na Dolnym Śląsku. Studiowała w Teatrze Farnese pod okiem Antonio Rinaldi Fossano, który potem był znanym tancerzem i choreografem w Petersburgu. 

 

Antoine Pesne, La Barbarina, 1745

 Barbara zadebiutowała na scenie Opery Paryskiej w 1739 roku i od razu odniosła sukces. Była znana z lekkiego wykonywania entrechat oraz szykiego wykonywania piruetów. Miała także talent aktorski.

Występowała w Londynie i w Wiedniu. W czasie powrotu do Paryża dostała zaproszenie od Fryderyka Wielkiego, pruskiego króla, który koniecznie chciał ją zaangażowac do nowo powstającej Opery Berlińskiej. Początkowo Barbara chciała przyjąć zaproszenie ale potem wycofała się prawdopodobnie pod wpływem romansu. Wściekły Fryderyk Wielki kazał ją porwać do Berlina. Nie jest pewne czy Barbara mogła mieć romans samym królem pruskim, bynajmniej musiała go jednak fascynować, skoro tak bardzo pragnął aby występowała w Berlinie. Miała bardzo wysoka gażę i w tym 5 miesięcy na odpoczynek w pracy. Barbara uzyskawszy takie uposażenie miała jednak warunek aby nie wychodzić za mąż. 

Rosalba Carriera, La Barberina, ok 1740?

A.Pesne, La Barberina

Fakt zamążpójscia oznaczał zerwanie kontraktu oraz gniew króla. I tak tez się stało. Barberina wyszła za mąż za Carl Ludwig von Cocceji – syna kanclerza Samuela  von Cocceji. Mieszkała w pałacu w Głogowie do rozwodu a później aż do śmierci w posiadłości w Barszowie. 

W Barszowie także założyła konwent dla dziewcząt ze zubożałych rodzin szlacheckich, który działał do roku 1945.  Została pochowana w kościele Św. Jana Chrzciciela  w Grodowcu . Jej ciekawe i po trosze awanturnicze życie zasługuje na dogłębną biografię, ciekawie opisaną tutaj.

Campanini doczekała się także biografii z 1910 roku gdzie zamieszone są zdjęcia jej pałacu w Głogowie i Barszowie. 

   Na zakończenie dwie filmowe prezentacje tańca z opery Acis i Galatea Haendla oraz fragmenty tańców do Muzyki na wodzie tego samego kompozytora.

Rewolucjonistki

Dziś powrót do ikon tańca w XVIII wieku. Wiele się mówi o tancerzach którzy byli znani także z pracy pedagogicznej a dziś chciałabym się skupić na tancerkach tego okresu. W XVIII znanych było wiele tancerek które wyznaczały nowe trendy nie tylko w sferze tańca i teatru ale także kultury. 

J.Raoux, Panna Prevost jako Bachantka, 1723

Następczynią Marie Subligny była Françoise Prevost (1681 – 1741). Miała korzenie hiszpańskie po matce a ojciec pracował w operze paryskiej jako aktor. Tam też „mała Francine (la Petite Prevost)” poznawała tajniki baletu. Prawdopodobnie uczyła się pod kierunkiem Marie Subligny oraz Michela Blondy i nauczyciela nazwiskiem Thibaud. Zadebiutowała w 1699 roku w operze Atys, chociaż badaczka Regine Astrier podaje iż jej pierwszy występ na scenie miał miejsce w 1695 roku w Ballet des Saisonnes. * Jest uważana, przedstawicielkę dramatyzmu w balecie. Swoim rolom tanecznym nadawała niezwykłą ekspresję, dynamiczność i lekkość w wykonywaniu kroków. Doprowadzała do wzruszeń publiczność podczas swoich występów.

W 1708 roku razem z Jeanem Balon (jej stałym partnerem w tańcu), została zaproszona przez księżnę du Maine do realizacji pantomimicznej Horacujsze Corneille’a. W ostatniej scenie tego przedstawienia Francoise Prevost razem  Jeanem Balon tak zachwycili swoim tańcem, że publiczność bardzo się popłakała. Jej talent był o wiele większy, tak jak i ambicje, była także pierwszą choreografką oraz nauczycielką tańca Akademii Tańca i Muzyki. Jej najbardziej znane dzieło to choreografia z 1714 roku,  Les Caracteres de la  Danse, do muzyki Jean Ferry Rebela. Owe Caracteres nawiązywały to różnych stopni miłości, przedstawione za pomocą różnych rodzajów tańca jak: Bourrée, Chaconne, Sarabande, Gigue, Rigaudon, Passepied, Gavotte, Loure i Musette. Układy te zdobyły wielką popularność a Prevost uczyła solówek swoje uczennice Marie Salle i Marie Camargo, ale nie ma  to jak zazdrość kiedy uczeń przerasta mistrza.

 Tak się stało w przypadku słynnej La Camargo, która u progu swojej kariery zatańczyła solowe partie Caracteres, zachwycając tym publiczność, ale nie Prevost, z zazdrości zdegradowała ją do tancerki corps de ballets. Françoise Prevost tańczyła przeszło 30 lat, dopiero w 1730 roku przeszła na emeryturę zachowując tytuł première danseuse. Mało także wiemy o jej życiu prywatnym, pomimo iż była osobą znaną zarówno we Francji jak i za granicą. Jej protektorem i opiekunem był ambasador francuski przy Malcie Jean Jacques des Mesmes. Miała córkę ze związku z Count of Midelbourg, - Anne-Auguste de Valjolly, która wyszła za mąż za syna kompozytora Jean Ferry Rebela.

Do tej pory jak na razie wiadomo tylko o jednym wizerunku Françoise Prevost z 1723 roku. Malarz Jean Raoux przedstawił ją jako bachantkę. Jej poza taneczna ukazuje sugestywnie jej lekkość i zmysłowość. Także jej strój jest dość odważny ukazując prawą pierś oraz lekką przezroczystą koszulkę. W rękach trzyma kiść winogron  i flet. Włosy pięknie ufryzowane w srebrzyste małe loki nadają jej mitologiczny wygląd. Nie mniej należy brać pod uwagę fakt, że jest to wyobrażenie malarza tej tancerki, która tak fascynowała ówczesne kręgi francuskiej arystokracji. 

Q. de la Tour, Mademoiselle Camargo, ok, 1730 -1740

N. Lancret, Jeune famme debout les bras étendus; étude pour La Camargo dansant”, 1730

Następczynią Prevost była Marie Anne de Cupis de Camargo (1710 – 1770). Urodzona w Brukseli w rodzinie o tradycjach muzycznych i tanecznych. Także miała pochodzenie hiszpańskie. Jej brat  Jean-Baptiste Carmago (1711 – 1788) został kompozytorem. Pierwszym nauczycielem Marii był jej ojciec, który w przeszłości zajmował się tańcem. W wieku lat 10 brała już udział w zajęciach prowadzonych przez Françoise Prevost, która szybko odkryła jej talent taneczny. 

N.Lancret, La Camargo, 1723? przed debiutem w 1725

 Debiutowała na scenie Opery paryskiej w 1725 roku w Les Caractères de la Danse. La Camargo zachwycała przede wszystkim techniką oraz energią. Znana była z perfekcyjnego wykonywania entrechat quatre i cabrioles (wykonywała je też jako pierwsza kobieta). Wprowadziła także rewolucyjne zmiany w ubiorze tancerek: skróciła spódnicę, która sięgała u niej przed kostkę a nawet odsłaniała łydkę, odrzuciła także noszenie kilka halek w tym panier. Jej stroje charakteryzowały się lekkością, były szyte z lekkich jedwabnych taft. Potocznie przyjęło się także mówić, że zastąpiła wysokie buty, płaskimi „baletkami”, jednakże jak dla mnie nie są to żadne informacje potwierdzone źródłami. W pierwszej połowie XVIII wieku, nie noszono  jeszcze płaskiego obuwia, także domowe „mule” miały obcas i odkrytą piętę, nie możliwe do tańczenia.  

N. Lancret, La carmago dancing, 1730, NGA, Waszyngton

Zachowane źródła także mówią nam co innego, na obrazach przedstawiających Camargo, tańczy ona w butach na obcasie. Także ostrożnie podchodzę do twierdzenia, że tańczyła w jedwabnych, różowych rajstopach – prototypie dzisiejszych baletowych rajtuz czy legginsów ( w tym czasie używano pończoch). Jedyną informacją naprowadzającą może być wzmianka Casanovy o tańczącej Camargo w wieku ok. 60 lat bez bielizny (w tym przypadku chodziło nie o gołe nogi tylko o brak halek i panier). Camargo zatańczyła w ok. 70 baletach, była pierwszą baleriną scen paryskiej i belgijskiej. Malowana i podziwiana przez wielkich ówczesnego świata jak Rousseau czy Woltaire’a. Nie zachowało się wiele jej wizerunków, nie wiemy też nic i jej życiu prywatnym. 

Miniatura, portret La Camargo, 1730 -1740

Najbardziej znanym wizerunkiem Camargo jest obraz Nicolasa Lancreta zatytułowany Tańcząca panna Camargo. Obraz z ok. 1730 roku przedstawia tancerkę w srebrzysto – szaro – białym stroju przystrojonym w sztuczne kwiaty. Spódnica już skrócona ukazuje małe stopy tancerki w butach na obcasie w pozie demi pointe. Malarz świetnie uchwycił lekkość i elegancję tancerki jak też i nie przeładowany dekoracjami kostium.  Jest kilka wersji tego obrazu gdzie tancerka tańczy solo oraz gdzie partneruje jej tancerz. Pierwszy gdzie tancerka ukazana jest w tańcu solowym znajduje się w The WallaceCollection, datowany na 1730 rok, drugi z kolei znajduje się w National Galleryof Art w Waszyngtonie i także pochodzi z tego samego okresu. Tancerka ukazana została w typie przedstawień fetes galantes w otoczeniu spokojnej idylli. 

Na zakończenie porównanie długości sukien kobiecych w strojach teatralnych. Dla porównania obraz Antoine Watteau Aktorzy Comedie Francaise z roku 1720.

* Lynn Brooks (ed.), Womens work. Making Dance in Europe before 1800, s. 144