poniedziałek, 27 stycznia 2014

Fronda, karnawał we Francji i królewskie nogi tancerza.



Wcześniej wspominałam, że notacja taneczna czyli jak zapisywano choreografię w tym kroki taneczne pojawiły się w drugiej połowie XVII wieku. Stało się tak za sprawą Ludwika XIV.  Ludwik uczył się tańca od małego zachęcał go do tego sam kardynał Mazarin. Genezy francuskiego baletu należy szukać we włoskiej technice tanecznej jeszcze w drugiej połowie XVI wieku. Nie powinien więc dziwić fakt, że Kardynał uznał tę umiejętność za pożyteczną dla młodego króla.

source BNF

Ludwik już w wieku 13 lat  uczestniczył w przedstawieniach baletowych na dworze. Po raz pierwszy wystąpił w balecie Ballet de Cassandre w 1651 roku. Jednak jego najsłynniejszą rolą była postać Apollina – boga słońca, zatańczona w przepięknym kostiumie w kolorze mieniącego się złota, w złotej koronie z piórami. To przedstawienie wywarło niesamowite wrażenie na widzach a król przyjął przydomek jako Król Słońce. Miało to miejsce 23 lutego 1653 roku w sali Petit - Bourbon a ten balet nazywał się Le Ballet Royal de la Nuit (Jean de Camberfort i Isaac de Bensérade). 

Ludwik w stroju Apolla boga Słońce


Warto zatrzymać się na chwilę przy tym balecie, które tak silnie zaznaczyło się w tanecznej kulturze baroku. Balety tamtych czasów miały inną budowę, były to teatralne przedstawienia często mieszane z operą i teatrem. Pomiędzy umieszczano baletowe wstawki. Ballet Royal de la Nuit, miało przede wszytskim konotacje polityczne i wiązało się z wygraniem Frondy przez kardynała Mazarina i umocnienia władzy absolutnej we Francji. Zwycięstwo i powrót kardynała Mazarina do Francji (Fronda zmusiła kardynała do ucieczki z Francji) uświetnił karnawał 1653 roku. Obywały się festyny, bale i biesiady. 

H. de Gissey, kostium  Apolla dla Ludwika, Noces de Thétis et Pélée, 1654


Balet miał być świętem na cześć zwycięstwa oraz ukazać potęgę państwa, którą uosabiał młody król. Przedstawienie trwało 12 godzin. Młody król wystąpił w kilku rolach: jako Czas (une Heure), Ardeny (Un Ardens), Gra (un Jeu), Ciekawość (un Curieux), Furia (un Furieux) i w scenie końcowej jako Apollo – bóg Słońce (un Soleil) w otoczeniu Honoru, Wdzięku, Miłości, Łaski, Zwycięstwa, Wartości , Sławy i Pokoju. Wsród tancerzy zawodowych występował także J.B. Lully oraz także osoby z otoczenia dworu jak: książę de Joyeuse czy markiz de Genlis.
Balet ten odniósł duży sukces i został odnotowany nawet we francuskiej oficjalnej La Gazette z 1653 roku:
Tego dnia (23 lutego) , był tańczony w Petit- Bourbon, po raz pierwszy w obecności Królowej  i całego dworu, ”Grand Ballet royal de la Nuit” ... z 43 entré, w bardzo bogatej, nowoczesnej oprawie scenicznej reprezentującej piękno akcji, wspaniałość maszyn (scenografii), bogactwo kostiumów oraz grację i wdzięk tancerzy, który zauroczył i zachwycił widzów, którzy oniemieli z wrażenia.
  Najlepiej klimat tamtych wydarzeń chyba oddaje film kostiumowy „Król tańczy” (Le Roi Danse), który opowiada też o współpracy króla z Jeanem Batistem Lully, najbardziej znanym kompozytorem czasu panowania Króla Słońce, także znanym jako choreograf i tancerz. Lully jest twórcą (razem z Molierem) tak znanych comedie – ballets

H. de Gissey, scenografia doBallet Royal dela Nuit, 1653

Warto tutaj wspomnieć o kostiumach króla. Projekty kostiumów oraz scenografię wykonał Henry de Gissey. Jak wspomina recenzja kostiumy zachwyciły widzów. Zachowały się szkice owych kostiumów i rzeczywiście mogą zachwycać ilością drobiazgowych symbolicznych detali. Wykonane z najwyższej jakości jedwabi oraz aksamitów, gazy, muślinów, haftowanych złotem, i srebrem, dekorowanych drogimi kamieniami, wszystko to miało symbolizować nowego silnego władcę. Na ilustracji widać młodego króla w aureoli złocistej i promienistej korony, jego złoty strój daje wrażenie jakby cały był wykonany ze złota, na tunice widać emblemy słońca i promieni, spódniczka tuniki także imituje promienie, widać je nawet na podwiązkach i sprzączkach kostiumu króla Słońce. 

W 1661 roku król założył Królewską Akademię Tańca . Na początku Akademia skupiała 13 mistrzów tańca, którzy mieli za zadanie ujednolicić i skodyfikować zasady tańca, w tym mieli trudne zadanie próby znalezienia jednolitego zapisu tanecznego. Dziś uznaje się, że wynalazcą systemu barokowej notacji tanecznej jest PierreBeauchamp, który bazował na dawniejszych próbach zapisu jak np. widać to jeszcze u Andre Lorina (wspominałam o nim w poprzednim poście). Pierre Beauchamp był dyrektorem Akademii Tańca od 1671 roku.  Z kolei Pierre Rameau pisze w swojej książce Maitre a dancer z 1725 roku w przedmowie że, Beauchamp  dawał lekcje tańca samemu królowi przez 22 lata. Był  też twórcą choreografii ale także muzyki  do przedstawień Moliera. Beauchamp skodyfikował 5 pozycji stóp, które do dzisiaj obowiązują w balecie klasycznym. Port de bras, czyli pozycje rąk były jednak inne od tych jakie obecnie stosuje się w balecie (przede wszystkim kostium nie pozwalał na wysokie podnoszenie rąk). 
Ujednolicona notacja wraz z jej zasadami zapisu oraz zasadami tańca pojawiła się w 1700 roku wydana przez Raoul Augiera Feuilleta i do dziś tę notację nazywa się jako „system Beauchamp – Feuillet”. Od tego momentu system ten będzie stosowany przez cały XVIII wiek zarówno przy zapisie tańców teatralnych jak i tańców towarzyskich.  

Pierre Rameau, Maitre a Danser, 1725

Efektem tanecznego treningu od najmłodszych lat była wysportowana i elegancka sylwetka króla. Jako jeden z nielicznych władców Ludwik mógł się pochwalić, długimi, szczupłymi i wyrobionymi przez ćwiczenia taneczne nogami co zawsze eksponował na swoich portretach.

H. Testelin, Ludwik XIV w wieku 10 lat, 1648

H. Rigaud, Ludwik XIV w wieku 63 lat, 1701
Malarz nieznany, Ludwik XIV, ok 1670



sobota, 11 stycznia 2014

Początki kontredansów





Sezon bali karnawałowych się rozpoczął ale ja odnoszę wrażenie, że dzisiejsze zabawy taneczne nijak się mają do zabaw z dawnieszych epok. Wtedy było prawdziwe szaleństwo, proszone wieczorki, uroczyste bale, płatne reduty, hulanki, teatry … słowem prawdziwe zabawy a nie namiastki tego co oferuje nam współczesny świat. 

***
Jednym z najbardziej popularnych tańców na balach w okresie od XVIII do drugiej połowy XIX wieku były kontredanse. Są to tańce z prostą melodią nawiązującą do okresu w którym była szczególnie popularna. Historia zapisu tych tańców sięga roku 1651 kiedy to John Playford, wydawca londyński wydał zbiór tańców pod tytułem The English Dancing Master. Należy jednak pamiętać, że tańce te były już tańczone o wiele wcześniej przed wydaniem owego zbioru. 


W.Hogarth, Bal z cyklu Wesołe Małżństwo, 1745, South London Art Gallery

Zbiory tańców Playforda były tak popularne, że ukazało się ich przeszło 17 wznowień, dodatkowo także stały się wzorem dla innych mistrzów tańca wydających swoje poradniki taneczne. Badacze uważają, że zbiory tańców w systemie Playforda ukazywały się do 1728 roku. Tak naprawdę dziś trudno to jest ocenić gdyż przez cały XVIII wiek ukazywały się podobne zbiory tańców kontredansowych oraz innych gatunków tanecznych, także w innych krajach gdzie stały się bardzo popularne jak Francja, Niemcy czy Polska. Sposób opisu kontredansów angielskich przyjął się w sumie we wszystkich publikacjach tanecznych, później przyjęte przez kulturę francuską i przerobione na potrzeby tańca barokowego. Na pierwszych stronach The English Dancing Master znajdują się wyjaśnienia notacji oraz kroków.
Double – to jest cztery kroki do przodu lub do tyłu, stopy złączone razem. Single – to są dwa kroki, stopy złączone razem. Set and turne single – oznacza krok do boku w lewo i w prawo oraz obrót. 

The English Dancing Master, 1651

Tytuły tańców bywają jednak zaskakujące i dziś nie do końca są dla współczesnych zrozumiałe. Dotyczyć mogły popularnych melodii jak wspomniana w pierwszym poście melodia do kolędy Drive Cold the Winter Away czy znanych postaci jak Prince Rupert March (na cześc księcia Ruperta Reńskiego 1619 – 1682, znanego wodza i zasłuzonego bohatera angielskiego), Kemps Jegg (popularna melodia (jig) nawiązująca do szekspirowskiego aktora komediowego Willa Kempa, który zasłynął zakładem, że w ciągu 9 dni, w drodze z Londynu do Norwich (132 km) bez przerwy będzie tańczył moreskę. Miało to miejsce w 1580 roku i oczywiście zakład wygrał) czy nazwy miast jak Newcastle czy Bath, lub imiona postaci mitologicznych jak Daphne. Tytuły te są ciekawymi ilustracjami ówczesnego świata i widać też jak głęboko są zakorzenione w obyczajowości angielskiej.

Francja, która od końca XVII wieku stała się stolicą mody nie tylko w kwestii ubiorów ale także obyczajów i etykiety, miała także zasługi w popularyzacji kontredansów. Zresztą do końca nie jest wiadome skąd wzięła się nazwa dla tych tańców. Z jednej strony uważa się, że jest to nazwa na tańce wiejskie (country dances) ale są też tacy co uważają, że oznacza to też specyficzny układ taneczny na zasadzie przeciwieństwa ( tańczący stoją naprzeciwko siebie i wykonują różne figury) i oznacza to „contrary dances”.  
Francuskie „contredances” pojawiły się za sprawą Andre Lorina, nauczyciela tańca i tancerza pracującego na dworze Ludwika XIV.* Lorin wybrał się do Anglii i przebywając tam na dworze królewskim zetknął się z angielskimi kontredansami ( wniosek, że były także popularne wśród arystokracji) i przywiózł je do Francji. Skutkiem jego obserwacji i nauki, były dwa manuskrypty poświęcone tym tańcom: Livre decontredance présenté au roy (ok. 1685) i Livre de la contredance du Roy (1688). W  pierwszej książce autor zawarł 16 opisów tańców w głownej mierze opartej na kontredansach. Jest to manuskrypt dedykowany królowi Ludwikowi XIV na pierwszych stronach widnieje przedmowa autora oraz wyjaśnienia co do techniki tańczenia oraz wyjaśnienia dotyczące czytania notacji. ** Każdy taniec jest dedykowany ważnej osobie z otoczenia króla. Taniec pierwszy Christ Church belles lescloches de l’Eglise de Jesus  Christ, jest dedykowany samemu królowi. Valentine S. Day także dedykowany królowi a z kolei kontredans Excusez moi, Pani de Maintenon. Jednak pojawia się dość duża różnica w samej technice tańczenia kontredansów francuskich, Lorin „przerobił” bowiem kroki na technikę tańca barokowego, taką jaka już wykonywało się w tamtym okresie. Jaśniej i dokładniej wyjaśnia to w swoim drugim manuskrypcie z 1688 roku. Podaje tam jak należy je tańczyć oraz na podstawie kontredansu Belles Les Cloches ou Les Carillon, dokładnie krok po kroku, figura po figurze pokazuje na ilustracjach jak należy go wykonywać. 

A. Lorin, Les Carillon, 1688, BNF


Od tamtego czasu kontredanse rozdzielają się na francuskie tańczone w manierze tańca barokowego, zapisywanego w systemie notacji Feuilleta, używanego aż do początków XIX wieku oraz na te tańczone w stylu angielskim (wiejskim) w uproszczonej formie.
Dziś kontredanse są w Anglii uznawane za dziedzictwo kulturowe, można się ich nauczyć na uniwersytetach, grupach tanecznych dla dzieci czy dorosłych. Popularność tych tańców wzrasta także dzięki filmom kostiumowym nie mniej należy jednak uważać bo tańce w filmach historycznych nie są tym samym jakimi były w czasach kiedy je tańczono.
* W 1661 roku Ludwik XIV powołał Akademię Tańca ( Academie Royale de Dance)
** Najbardziej znaną jest notacja Feuilleta opracowana i wydana w 1700 roku ale przed tą datą także inni choreografowie Akademii Tańca próbowali stworzyć notacje taneczne, Andre Lorin stosuje podobną do notacji Feuilleta na 20 lat przed ukształtowaniem się i popularnością systemu Feuilleta.